18 sierpnia 2025. Obchody 83. rocznicy likwidacji getta w Limanowej

Przyjdź pamiętać: w poniedziałek Limanowa po raz 83. upamiętni ofiary likwidacji getta – krótkie nabożeństwo w Starej Wsi, a potem uroczystość przy „Głazie Pamięci” z apelem i składaniem zniczy.

• Weź udział w obchodach 83. rocznicy likwidacji getta w Limanowej
• Pamiętajmy o historii: przebieg tragicznych wydarzeń z 1942 roku w Limanowej

Weź udział w obchodach 83. rocznicy likwidacji getta w Limanowej

DATA: 18 sierpnia 2025 (poniedziałek). GODZINY: 16:15 oraz 17:00. MIEJSCA: polany leśne Stara Wieś – Pożary (miejsce egzekucji) oraz ulica Jana Kilińskiego przy „Głazie Pamięci”.

Organizatorem obchodów jest stowarzyszenie „Sądecki Sztetl” wraz z limanowskimi historykami. Patronat nad wydarzeniem objęła Burmistrz Miasta Limanowa Jolanta Juszkiewicz. Wszyscy mieszkańcy są zaproszeni do udziału w modlitwie, „Apelu Pamięci” oraz w składaniu kwiatów i zniczy.

Program uroczystości:

16:15 – Stara Wieś – Pożary (polany leśne w miejscu egzekucji Żydów) – spotkanie na miejscu egzekucji i krótka modlitwa.

17:00 – ulica Jana Kilińskiego przy „Głazie Pamięci” – oficjalne obchody rocznicowe: modlitwa, „Apel Pamięci”, składanie zniczy i kwiatów przez delegacje i uczestników.

Pamiętajmy o historii: przebieg tragicznych wydarzeń z 1942 roku w Limanowej

W przekroju zdarzeń zachowujemy fakty: niemieckie wojska wkroczyły do Limanowej na początku września 1939 roku i już 12 września w kamieniołomie na Cieniawie w Mordarce rozstrzelano jedenaście osób pochodzenia żydowskiego – byli to m.in. radni i kupcy – oraz jednego katolika, Jana Semika, który próbował ich bronić.

W 1941 roku na polanach leśnych w Starej Wsi – Pożarach zamordowano 167 Żydów, przeważnie osób starszych, niepełnosprawnych i dzieci. W maju 1942 roku w związku z ucieczką dwóch Żydów z konwoju zabito 12 młodych Żydówek na cmentarzu żydowskim przy dzisiejszej ulicy Kolejowej. W lipcu 1942 roku przy murze istniejącym do dziś, na terenie getta przy dzisiejszej ulicy Jana Kilińskiego, rozstrzelano około 70 osób.

Getto w Limanowej utworzono w czerwcu 1942 roku na tzw. „Kamieńcu”. Nie miało ono fizycznych murów, lecz wyjście poza jego granice groziło śmiercią. Granice tego obszaru wyznaczała linia zabudowy przebiegająca dzisiejszą ulicą ks. Ludwika Kowalskiego w kierunku Małego Rynku, dalej po skarpie za budynkami przy ulicy Matki Boskiej Bolesnej, do mostu na ulicy Targowej, brzegiem Potoku Mordarka do terenu dawnego ogrodu przy Szkole Podstawowej nr 1 i dalej ulicą Marii Konopnickiej.

W getcie zgromadzono około 2 tysięcy Żydów – mieszkańców Limanowej oraz osób z miejscowości środkowej i wschodniej części powiatu limanowskiego. Według źródeł historycznych nad porządkiem czuwał szef niemieckiej żandarmerii, określany jako Baumack.

Rankiem 18 sierpnia 1942 roku rozpoczęła się likwidacja getta. Najpierw na „Targowicy” przeprowadzono selekcję: około 150 młodych mężczyzn i kobiet skierowano do obozu pracy w rafinerii w Sowlinach (po kilku miesiącach, w listopadzie 1942 roku, zostali rozstrzelani w lesie na Przylaskach). Około 200 osób – osoby starsze, chore i dzieci – przewieziono do Starej Wsi na Pożary i tam rozstrzelano. Pozostałych – około 750 osób – pognano pieszo do Nowego Sącza, umieszczono na rampie kolejowej w bydlęcych wagonach i wysłano na wschód, prawdopodobnie do pracy; większość trafiła do obozu zagłady w Bełżcu i została zamordowana pod koniec sierpnia 1942 roku.

Te fakty przypominamy, aby obecne pokolenia znały pełen obraz wydarzeń, które dotknęły miasto i jego mieszkańców pochodzenia żydowskiego.

O upamiętnieniu i „Głazie Pamięci”

W sierpniu 2022 roku, w 80. rocznicę likwidacji getta, w Limanowej odsłonięto „Głaz Pamięci” wraz z tablicą pamiątkową. Inicjatywa powstała z działań społeczników z Limanowej i Nowego Sącza, kierowanych przez Stanisława Ociepkę, przy wsparciu m.in. Łukasza Połomskiego, Dariusza Popieli, Adama Nowaka, Karola Wojtasa oraz radnego Leszka Mordarskiego ze strony samorządu.

„Głaz Pamięci” ustawiono niedaleko muru, przy którym dokonano wielu egzekucji. Prace wykonywali m.in. miejscowi przedsiębiorcy, część materiałów przekazano darowizną, pozostałe zakupiono ze składek społecznych. Teksty historyczne na tablicach informacyjnych opracowali limanowscy historycy Tomasz Jacek Lis oraz Karol Wojtas. Na uroczystość odsłonięcia przybyli członkowie rodzin ocalonych z Zagłady oraz oficjalne delegacje.

„PRZECHODNIU! Stoisz przed „Głazem pamięci”, który jest wyrazem hołdu dla mieszkańców Limanowej pochodzenia żydowskiego, zamordowanych przez nazistów niemieckich w czasie Holokaustu. W tym charakterystycznym miejscu na „Kamieńcu”, gdzie istniało getto żydowskie w czasie okupacji niemieckiej, trwa w bezruchu kamień-pomnik męczeństwa i śmierci. Drogę do niego wykonano z historycznych kostek granitowych, po których szli limanowscy Żydzi pędzeni przez Niemców na cmentarz żydowski, gdzie byli rozstrzeliwani – przerwano przed głazem, tak jak przerwano Ich życie. Skwerek pokryto kamieniem (żużlem), który pozwala wprowadzić przybyłych w nastrój zadumy i refleksji. Od 1942 roku w Limanowej nie ma już Żydów. Wtedy to okupant niemiecki brutalnie zniszczył trwającą prawie 400 lat historię tej społeczności. Z Ich śmiercią większości przepadła również pamięć o żydowskiej Limanowej. Bo właśnie ta polsko-żydowska Limanowa była naszym miastem. Polaków i Żydów…”

Zachęcamy mieszkańców do udziału w poniedziałkowych uroczystościach. Warto być tego dnia przy „Głazie Pamięci” o godzinie 17:00 lub wcześniej, by oddać hołd ofiarom i przypomnieć sobie lokalną historię, która wciąż ma wpływ na to, jak rozumiemy nasze miasto.

Na podst. Starostwo Powiatowe w Limanowej