83. rocznica likwidacji limanowskiego getta — obchody 18.08.2025

W najbliższy poniedziałek przypomnimy dramatyczne wydarzenia z sierpnia 1942 r. – spotkajmy się przy „Głazie Pamięci” i na polanach w Starej Wsi, by oddać hołd ofiarom likwidacji limanowskiego getta. Pełny program, godziny i historia w pigułce dla mieszkańców.

• Dołącz w Limanowej: kiedy i gdzie odbędą się obchody 83. rocznicy
• Poznaj historię Limanowej i pamięć o zamordowanych – przyjdź, by uczcić ich pamięć

Dołącz w Limanowej: kiedy i gdzie odbędą się obchody 83. rocznicy

Oficjalne uroczystości związane z 83. rocznicą likwidacji getta w Limanowej odbędą się w poniedziałek 18 sierpnia 2025 roku. Główne spotkanie zaplanowano przy „Głazie Pamięci” na ulicy Jana Kilińskiego o godzinie 17:00. Tam przewidziane są: modlitwa, Apel Pamięci oraz składanie kwiatów i zniczy przez delegacje oraz osoby prywatne.

Przed ceremonią przy głazie, o godzinie 16:15, organizatorzy zapraszają na krótkie spotkanie i modlitwę w miejscu egzekucji części limanowskich Żydów – polany leśne Stara Wieś – Pożary. Prosimy przybyć punktualnie, aby uczestniczyć w obu fragmentach obchodów.

Organizatorem wydarzeń jest stowarzyszenie „Sądecki Sztetl” wraz z limanowskimi historykami. Patronat nad uroczystościami objęła Burmistrz Miasta Limanowa Jolanta Juszkiewicz.

Poznaj historię Limanowej i pamięć o zamordowanych – przyjdź, by uczcić ich pamięć

Historia zagłady Żydów limanowskich rozgrywała się stopniowo po wkroczeniu wojsk niemieckich. Już na początku września 1939 roku Niemcy dokonali pierwszej egzekucji – 12 września 1939 r. w kamieniołomie na Cieniawie w Mordarce rozstrzelano jedenaście osób pochodzenia żydowskiego (radnych miasta, przedsiębiorców, kupców) oraz jednego katolika, Jana Semika, który próbował ich bronić.

W ciągu kolejnych lat dochodziło do kolejnych zbrodni: w 1941 roku na polanach w Starej Wsi – Pożarach zamordowano 167 osób, głównie osób oczekujących pomocy: starców, inwalidów, chorych i dzieci. W maju 1942 r. w odwecie za ucieczkę dwóch Żydów z konwoju na cmentarzu żydowskim przy dzisiejszej ulicy Kolejowej zamordowano 12 młodych Żydówek. W lipcu 1942 r. przy murze, który przetrwał do dziś, rozstrzelano około 70 osób na terenie getta przy dzisiejszej ulicy Jana Kilińskiego.

Getto w Limanowej powstało w czerwcu 1942 r. na tzw. „Kamieńcu”. Choć nie otaczały go mury, opuszczenie jego granic groziło śmiercią. Obszar getta obejmował fragmenty zabudowy przebiegające wzdłuż ulic: ks. Ludwika Kowalskiego w kierunku Małego Rynku, dalej po skarpie za budynkami przy ulicy Matki Boskiej Bolesnej, aż do mostu na ulicy Targowej, a potem brzegiem Potoku Mordarka do terenu dawnego ogrodu przy Szkole Podstawowej nr 1 i ulicą Marii Konopnickiej. W getcie zgromadzono osoby z Limanowej oraz z miejscowości powiatu limanowskiego; mieszkało tam około 2 tysięcy Żydów. Nadzór sprawował ówczesny szef żandarmerii, zwany Baumackiem.

Rankiem 18 sierpnia 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Na placu „Targowica” przeprowadzono selekcję. Około 150 młodych mężczyzn i kobiet skierowano do pracy w rafinerii w Sowlinach; po kilku miesiącach, w listopadzie 1942 r., zostali rozstrzelani w lesie na Przylaskach. Około 200 osób starszych, chorych i dzieci przewieziono do Starej Wsi – Pożary, gdzie zostali rozstrzelani. Pozostałe około 750 osób pognano pieszo w kierunku Nowego Sącza, załadowano na rampie kolejowej do bydlęcych wagonów i wysłano na wschód „rzekomo do pracy”. Większość trafiła do obozu zagłady w Bełżcu i została tam zamordowana pod koniec sierpnia 1942 r.

Po latach pamięć o tej społeczności została częściowo przywrócona. W 80. rocznicę likwidacji getta, w sierpniu 2022 r., odsłonięto „Głaz Pamięci” wraz z tablicą upamiętniającą:

„Pamięci limanowskich Żydów którzy przez długie lata do II wojny światowej stanowili znaczną część obywateli Limanowej/ w sierpniu 1942 r. niemal wszyscy zostali zamordowani przez Niemców w Starej Wsi oraz w obozie zagłady w Bełżcu/ w 80. rocznicę likwidacji tutejszego getta/Limanowa, 18 sierpnia 2022 r.”

Obok głazu znajduje się na tablicy informacyjnej dłuższy tekst rozpoczynający się słowami „PRZECHODNIU!”, który przypomina o roli tego miejsca i o tym, że po 1942 roku w Limanowej już nie ma społeczności żydowskiej. Fragment tej informacji brzmi:

PRZECHODNIU! Stoisz przed „Głazem pamięci”, który jest wyrazem hołdu dla mieszkańców Limanowej pochodzenia żydowskiego, zamordowanych przez nazistów niemieckich w czasie Holokaustu. W tym charakterystycznym miejscu na „Kamieńcu”, gdzie istniało getto żydowskie w czasie okupacji niemieckiej, trwa w bezruchu kamień-pomnik męczeństwa i śmierci. Drogę do niego wykonano z historycznych kostek granitowych, po których szli limanowscy Żydzi pędzeni przez Niemców na cmentarz żydowski, gdzie byli rozstrzeliwani – przerwano przed głazem, tak jak przerwano Ich życie. Skwerek pokryto kamieniem (żużlem), który pozwala wprowadzić przybyłych w nastrój zadumy i refleksji. Od 1942 roku w Limanowej nie ma już Żydów. Wtedy to okupant niemiecki brutalnie zniszczył trwającą prawie 400 lat historię tej społeczności. Z Ich śmiercią większości przepadła również pamięć o żydowskiej Limanowej. Bo właśnie ta polsko-żydowska Limanowa była naszym miastem. Polaków i Żydów…

Inicjatywa budowy i odsłonięcia „Głazu Pamięci” wyszła od działaczy społecznych z Limanowej i Nowego Sącza. Prace koordynował Stanisław Ociepka, a wsparli go m.in. Łukasz Połomski, Dariusz Popiela, Adam Nowak i Karol Wojtas; ze strony samorządu w działania włączył się radny Leszek Mordarski. Pomnik stanął niedaleko muru, przy którym dokonywano egzekucji. Część robót wykonali miejscowi przedsiębiorcy społecznie, niektóre materiały przekazano w darze, a pozostałe zakupiono ze składek społecznych. Teksty historyczne na tablicach opracowali historycy Tomasz Jacek Lis oraz Karol Wojtas. Na obchodach 80. rocznicy i podczas odsłonięcia pojawili się członkowie rodzin ocalałych oraz oficjalne delegacje.

Od kilku lat lokalni działacze i historycy organizują coroczne obchody likwidacji getta i zagłady Żydów limanowskich właśnie w dniu rocznicy – 18 sierpnia. Zachęcamy mieszkańców do udziału w wydarzeniach 18 sierpnia 2025 r., by wspólnie uczcić pamięć ofiar i przypomnieć historię naszego miasta.

Na podstawie: UM Limanowa