W Mszanie Dolnej uczczono 83. rocznicę Zagłady i otwarto cmentarz

W Mszanie Dolnej upamiętniono ofiary największej masowej egzekucji z 19 sierpnia 1942 r. — były debata, modlitwy i otwarcie wyremontowanego cmentarza żydowskiego przy ul. Zakopiańskiej.

• Mszana Dolna pamięta ofiary z 19 sierpnia 1942 — debata, modlitwy i hołd na Pańskim
• Zobacz otwarcie odnowionego cmentarza przy ul. Zakopiańskiej — jak wygląda renowacja

Mszana Dolna pamięta ofiary z 19 sierpnia 1942 — debata, modlitwy i hołd na Pańskim

17 sierpnia 2025 r. w Mszanie Dolnej odbyły się uroczystości poświęcone 83. rocznicy zagłady mieszkańców miasta i okolic. Organizatorem był Sztetl Mszana Dolna; głównym celem spotkania było upamiętnienie ludzi zabitych w największej masowej egzekucji w regionie oraz innych ofiar niemieckiej okupacji.

Program rozpoczęła debata o pamięci i dialogu międzywyznaniowym, w której wzięli udział przedstawiciele Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, Klubu „Przymierze”, Rady Dialogu Archidiecezji Krakowskiej oraz lokalni działacze. W panelu znaleźli się przedstawiciele trzech pokoleń – od młodych doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego po emerytów, w tym ks. prof. Łukasza Kamykowskiego, przewodniczącego Rady Dialogu Archidiecezji Krakowskiej, oraz Urszulę Antosz-Rekucką, prezes Fundacji i prowadzącą spotkanie.

„Przeszłość nam nie zagraża. Ona już się wydarzyła. Zagraża nam zła przyszłość, jeśli nie wyciągniemy wniosków z bolesnej przeszłości”.

Uczestnicy zwracali uwagę na konieczność pielęgnowania pamięci i budowania przestrzeni do dialogu między wyznaniami, wskazując także na osobiste świadectwa drogi do porozumienia, trudności oraz nadzieję. Debata była apelem o wzajemną życzliwość jako przeciwwagę dla podziałów i radykalizmu.

Część centralną obchodów stanowiła ceremonia przy zbiorowej mogile i tablicy pamięci na Pańskim. Odczytano fragmenty zeznań ocalałych i zapisy z procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Bochum. Podczas masowej egzekucji niemal cała społeczność mszańskich Żydów została zamordowana — wśród ofiar byli też chrześcijanie o żydowskich korzeniach oraz przesiedleńcy z innych miejscowości; około jednej trzeciej ofiar nie miała ukończonych 18 lat.

Psalm 23 zaśpiewał Ariel Cahn. Modlitwy żydowskie „Ela male rachamim” i „Kadisz” wykonał prawnuk Amalii i Dawida Rebhunów, Awraham Taylor. Liturgię katolicką poprowadził ks. prof. Łukasz Kamykowski. Ceremonię uzupełniło składanie kamyków pamięci, zapalanie zniczy i oddanie hołdu poległym.

„Rozmowa o przeszłości oznacza nadzieję na przyszłość. Zachowanie cmentarzy dla przyszłych pokoleń to wiara w przyszłość. Mówienie o przeszłości oznacza nadzieję na przyszłość”

Słowa te wypowiedziała Ruth Singer, córka ocalonego z masakry Lejba Gatterera, znanego jako pierwszy ratownik cmentarza żydowskiego w Mszanie Dolnej.

Zobacz otwarcie odnowionego cmentarza przy ul. Zakopiańskiej — jak wygląda renowacja

W ramach obchodów oficjalnie oddano do użytku cmentarz żydowski przy ul. Zakopiańskiej po gruntownym remoncie. Prace zostały sfinansowane dzięki staraniom Fundacji Sztetl Mszana Dolna oraz władz miasta — pozyskano środki z rządowego programu odnowy zabytków. Remont objął m.in. naprawę niszczejącego ogrodzenia oraz renowację kolejnych 20 zabytkowych macew.

Symbolicznego otwarcia bramy dokonali Ewa Poray-Zbrożek z Urzędu Miasta Mszana Dolna oraz Marek Rekucki, wiceprezes Fundacji. Nową, dwujęzyczną tablicę informacyjną odsłonili młodzi członkowie Sztetla, Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy; tablica zawiera informacje o cmentarzu, historii ratowania miejsca i zasadach zachowania.

Cmentarz jest miejscem pamięci martyrologii żydowskiej mieszkańców miasta i okolic; Fundacja upamiętniła to w 2022 r. wspólną macewą i granitowymi znacznikami. Tradycyjne modlitwy poprowadził kantor i rabin Awraham Taylor.

Przy renowacji macew pracowała z Krakowa firma konserwatorska KonsArt Marka Sawickiego; w uroczystości brał udział zespół wykonawców z podwykonawcami, państwem Joanną i Piotrem Marczykami.

Po oficjalnej części uczestnicy złożyli kamyki i zapalili znicze przy grobach dawnych współmieszkańców oraz ofiar zagłady, w tym dzieci. Asystę podczas ceremonii zapewnił Gorczański Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego.

Na zakończenie odbył się koncert kwartetu smyczkowego „Con Affetto”. W programie znalazły się melodie z różnych regionów świata: polonez Wojciecha Kilara z filmu „Pan Tadeusz”, tango, oberk, polska muzyka filmowa oraz tradycyjne utwory żydowskie i fragmenty z musicalu „Skrzypek na dachu”. Kwartet po raz pierwszy wykonał utwór z filmu „Lista Schindlera” dedykując go pamięci pomordowanych.

Uroczystości transmitowano online, co umożliwiło udział potomkom z USA, Izraela, Australii, Danii i Niemiec. Nagrania mają się pojawić wkrótce na kanale YouTube Sztetl Mszana Dolna (@sztetlmszanadolna).

Uczestnicy otrzymali pamiątkowe foldery, a organizatorzy zadbali o poczęstunek dla gości. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęła burmistrz Agnieszka Orzeł.

Wydarzenie otrzymało dofinansowanie z Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury EtnoPolska, edycja 2025.

źródło i fotografie: Sztetl Mszana Dolna; fot. M. Krzymiński, A. Józefiak-Lewandowska

Na podst. Powiat Limanowski